Kurator w sprawie o zasiedzenie nieruchomości pełni kluczową rolę w procesie sądowym dotyczącym praw własności, gdy nie można ustalić miejsca zamieszkania któregoś z uczestników. Zasiedzenie jest wyjątkiem od zasady ochrony prawa własności. Właśnie dlatego obecność kuratora w takich sprawach jest nieraz niezbędna, aby zapewnić prawidłowy przebieg postępowania i chronić prawa wszystkich stron. W poniższym artykule przyjrzymy się bliżej roli kuratora w kontekście spraw o zasiedzenie, omawiając jego obowiązki, kompetencje oraz znaczenie w całym procesie. Jeśli zastanawiasz się, jakie miejsce zajmuje kurator w sprawie o zasiedzenie nieruchomości, ten tekst dostarczy Ci odpowiedzi na wszystkie pytania. Co robić, gdy pojawiają się trudności z ustaleniem adresu uczestników postępowania w sprawie o zasiedzenie?
[ez-toc]
W tym artykule:
- 1 Problem z ustaleniem adresów w sprawie sądowej
- 2 Ustanowienie kuratora przez sąd – jakie przesłanki ?
- 3 Obowiązki kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu
- 4 Konsekwencje zaniedbania obowiązków przez kuratora sądowego.
- 5 Praktyka ustanawiania kuratorów dla osób, co do których nie ma pewności czy żyją – orzeczenie Sądu Najwyższego
Problem z ustaleniem adresów w sprawie sądowej
Jak pisaliśmy w artykule pt. Zasiedzenie – kto jest stroną (uczestnikiem) postępowania?, w sprawach o zasiedzenie tzw. koniecznym uczestnikiem postępowania jest właściciel nieruchomości bądź jego spadkobiercy. Niekiedy jednak ustalenie miejsca pobytu (adresów) tych spadkobierców nastręcza w praktyce trudności. Zwłaszcza wtedy, gdy część z nich dawno opuściła nieruchomość, w ogóle się nią nie interesując i nie utrzymując kontaktu z rodziną. Rodzi to problemy z ustaleniem ich miejsca pobytu celem doręczenia im odpisu wniosku o zasiedzenie i umożliwienia wzięcia udziału w takiej sprawie. Szczególne często takie sytuacje występują w Warszawie z powodu burzliwych jej dziejów wojennych i tuż powojennych. Procesowym sposobem umożliwiającym przeprowadzenie takiej sprawy o zasiedzenie jest ustanowienie da nieznanego z miejsca zamieszkania uczestnika kuratora (art. 143 k.p.c.), któremu sąd doręcza pisma procesowe ze skutkiem dla zastępowanego uczestnika.
Ustanowienie kuratora przez sąd – jakie przesłanki ?
W tej sytuacji sąd na wniosek wnioskodawcy lub z urzędu ustanawia na podstawie art. 143 k.p.c. kuratora dla reprezentowania ich interesów w postępowaniu o zasiedzenie. Należy podkreślić, że warunkiem ustanowienia kuratora jest wykazanie, że miejsce pobytu uczestnika jest rzeczywiście nieznane (nie wystarczy samo oświadczenie wnioskodawcy). Kurator powinien dbać o interes uczestnika, którego reprezentuje. Powinien wykazywać w tym celu odpowiednią aktywność procesową, za co otrzymuje zresztą wynagrodzenie przyznawane mu przez sąd. Zakres tych działań kuratora określił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 14 kwietnia 2016 r., I CSK 412/15.
Obowiązki kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu
Według tego Sądu obejmują one:
- zajmowanie stanowiska co do żądań przeciwnika (wnioskodawcy, innych uczestników)
- składanie wniosków i oświadczeń, uczestniczenie w rozprawach, podczas których przeprowadzane są dowody i roztrząsane ich wyniki, a także
- podejmowanie innych właściwych ze względu na stan sprawy działań, w tym wnoszenie w razie potrzeby środków odwoławczych.
Sąd Najwyższy podkreślił, że z istoty celu ustanowienia kuratora procesowego wynika, że nie jest on wyznaczony tylko dla doręczenia pism sądowych. Ma on podejmować za nieobecnego czynności niezbędne dla obrony jego praw w całym postępowaniu w sprawie o zasiedzenie.
Konsekwencje zaniedbania obowiązków przez kuratora sądowego.
To zaś jak wypełnia on swe obowiązki wpływa na ocenę, czy prawa strony (uczestnika postępowania nieprocesowego) były należycie chronione. Nie można przyjąć, że uczestnik miał zapewnioną należytą ochronę swych praw w sytuacji zupełnej bierności ustanowionego kuratora. Tolerowanie przez sąd takiego stanu stanowi naruszenie art. 143 k.p.c. i może być podstawą do uznania, że w sprawie o zasiedzenie doszło do nieważności postępowania (z powodu pozbawienia uczestnika postepowania możności obrony swoich praw).
Tak było w powołanej sprawie I CSK 412/15, w której ustanowiony dla nieznanego z miejsca pobytu uczestnika postępowania o zasiedzenie kurator w osobie aplikanta radcowskiego pozostawał całkowicie bierny. Był nieobecny na żadnej z rozpraw i nie przedstawiał żadnego stanowiska, czy wniosku na piśmie, nie podejmując w imieniu reprezentowanego jakichkolwiek czynności procesowych. W tej sytuacji Sąd Najwyższy uznał, że w tej sprawie o zasiedzenie doszło do nieważności postępowania.
Praktyka ustanawiania kuratorów dla osób, co do których nie ma pewności czy żyją – orzeczenie Sądu Najwyższego
Zgodnie z art. 144 k.p.c. Przewodniczący ustanawia kuratora, jeżeli wnioskodawca uprawdopodobni, że miejsce pobytu strony (uczestnika ) nie jest znane. Przepis ten nie ustanawia dalszych wymagań odnośnie do przesłanek ustanowienia kuratora. W szczególności nie przewiduje konieczności dokonywania ustaleń, czy zastępowana przez kuratora strona (uczestnik postępowania) żyje. Umożliwiło to ustanawianie w sądach warszawskich w sprawach o zasiedzenie nieruchomości kuratorów dla reprezentowania byłych właścicieli nieruchomości, co do których istniały poważne wątpliwości, czy osoby te żyją. W związku z tym w jednej ze spraw Sąd Najwyższy powziął wątpliwość prawną co do tego, jaki skutek procesowy powoduje ustanowienie w sprawie o zasiedzenie kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu właściciela nieruchomości bez ustalenia daty jego urodzenia oraz tego, czy osoba ta w ogóle żyje.
Wątpliwość Sądu bierze się stąd, że w uchwale siedmiu sędziów z 20 kwietnia 2010 r. sygn. III CZP 112/09, mającej rangę zasady prawnej, uznano, że niewzięcie przez zainteresowanego udziału w sprawie rozpoznawanej w postępowaniu nieprocesowym (a więc także w sprawie o zasiedzenie) nie powoduje nieważności postępowania. Kierowanie się ściśle brzmieniem tej zasady prawnej prowadziłoby do wniosku, że niewzięcie udziału w sprawie o zasiedzenie przez uczestnika, który najprawdopodobniej już nie żył, nie powoduje nieważności postepowania , jeżeli był on reprezentowany przez kuratora.
Takie rozwiązanie wciąż budzi wątpliwości. Dlatego też Sąd Najwyższy postanowieniem z 30 czerwca 2023 r. w sprawie II CSKP 1320/22 przedstawił do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów tegoż Sądu następujące zagadnienie prawne:
Czy w sprawie o zasiedzenie nieważność postępowania (art. 379 pkt 5 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.) zachodzi w razie ustanowienia dla uczestnika postępowania, którego udziału we współwłasności dotyczy wniosek o stwierdzenie zasiedzenia, kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu wówczas, gdy nie ustalono danych osobowych tego uczestnika pozwalających na stwierdzenie, że osoba ta żyje, w szczególności wobec braku danych o jej dacie urodzenia?
Należy mieć świadomość, że udzielenie przez Sąd Najwyższy pozytywnej odpowiedzi na to pytanie będzie miało poważne następstwa nie tylko dla praktyki spraw o zasiedzenie będących w toku postępowania. Umożliwi bowiem także ubieganie się przez zainteresowanych o wznowienie postępowania w sprawach o zasiedzenie prawomocnie zakończonych, w których doszło do wadliwie ustanowienia kuratora dla uczestnika – właściciela spornej nieruchomości (art. 524 § 2 k.p.c.).
***
Chętnie poradzimy, czy Państwa sprawa dotycząca prawa nieruchomości ma szanse na powodzenie w sądzie. Zachęcamy do zapoznania się z informacjami o nas oraz do kontaktu.
Podziel się:O autorze
Witaj,
nazywam się Jan Górski.
Jestem adwokatem specjalizującym się w prawie cywilnym, między innymi w sprawach o zasiedzenie.
Współautorem bloga jest adwokat Michał Górski, doktor nauk prawnych. Szerzej przedstawiamy się Czytelnikom w sekcji "o nas".
Zapraszamy do kontaktu, jak również na naszego drugiego bloga o odszkodowaniu od Państwa (gminy, powiatu) .
Wasze Opinie:
